A harmonia segundo Aristóxeno de Tarento: comentários filosófico-epistemológicos sobre teoria musical grega

Autores

DOI:

https://doi.org/10.5965/2525530406012021e0007

Palavras-chave:

teoria musical, epistemologia, Aristóxeno de Tarento, harmonia, teoria musical medieval

Resumo

Visando contribuir com os estudos de Harmonia, propõe-se um levantamento, com comentários, de expressões fundamentais da literatura musical grega, com base em Aristóxeno de Tarento (século IV a.C.). Sob essa proposta de análise semântica, também se procura perceber a organização de seu tratado de Harmonia, haja vista suas partes e uma metodologia. Por conseguinte, apontam-se alguns princípios filosóficos que norteiam a atividade musical, como a necessária disposição crítico-poiética do μουσῐκός (mousikós) e o conhecimento da episteme musical. Também incluem-se breves comentários sobre a tradição da literatura musical em latim, expressa desde Martianus Capella e Fabius Fulgentius, aproximadamente no século V d.C., até os teóricos mais tardios, com Sethus Calvisius e Blanchinus Veronensis, já no início dos séculos XVII e XVIII respectivamente, todos herdeiros de Aristóxeno e de seus epígonos, em menção a Aristides Quintiliano, Cleônides e Ptolomeu.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Rubens Russomanno Ricciardi, Universidade de São Paulo

Professor titular do Departamento de Música da FFCLRP-USP, Rubens Russomanno Ricciardi é compositor, maestro, pianista e musicólogo. Graduado (Licenciatura em Música) pela Escola de Comunicações e Artes da Universidade de São Paulo e com especialização (Musicologia) pela Universidade Humboldt de Berlim, sua carreira acadêmica contempla Mestrado (dissertação sobre Hanns Eisler), Doutorado (tese sobre Manuel Dias de Oliveira), Livre-docência (tese em Poética Musical) e Concurso para Professor Titular (performance em regência/piano) pela ECA-USP. Suas linhas de pesquisa são 1) Filosofia das artes e crítica da cultura: por uma poíesis crítica e 2) Processos de desenvolvimento artístico: Performance em Música Brasileira - história, interpretação-execução, processos composicionais e editoriais. Fundador do Curso de Música pela USP em Ribeirão Preto, com seu bacharelado pioneiro em Viola Caipira, é também fundador e diretor artístico do Ensemble Mentemanuque (grupo dedicado à música contemporânea) e da USP-Filarmônica (orquestra de alunos de graduação, bolsistas da USP). É também, pela USP, professor responsável pelo Festival Música Nova Gilberto Mendes, coordenador e fundador do Núcleo de Pesquisa em Ciências da Performance em Música (NAP-CIPEM), do Centro de Memória das Artes, do Projeto USP-Música-Criança (com polos em Ribeirão Preto e São Joaquim da Barra, contemplado pelo Programa Aprender na Comunidade da PRG-USP) e das séries Concertos USP/São Carlos e Concertos USP/Theatro Pedro II, respectivamente nas cidades de São Carlos e Ribeirão Preto. Sua obra sinfônica Candelárias foi premiada no México. Tem artigos e capítulos de livros publicados no Brasil, em Portugal e na Alemanha. Suas composições de câmara e sinfônicas têm sido apresentadas em centros musicais no Brasil, na América do Norte (Canadá, EUA e México) e na Europa (Espanha, Suíça, Itália, França e Alemanha). É parecerista da FAPESP.

Referências

ADORNO, Theodor W.; HORKHEIMER, Max. Dialektik der Aufklärung. Frankfurt: Fischer, 1969 [1944].

ANDRADE, Mario de. Compendio de Historia da Musica. 1. ed. Digitalizado. São Paulo: Cupolo, 1929. Disponível em: http://www.bibliotecadigital.unicamp.br/document/?code=64516&opt=1. Acesso em: 25 mar. 2021.

ARISTOTELES; Euclides; Nicomachus; Bacchius; Gaudentius; Alypius. Musici scriptores Graeci. Recognovit prooemis et indice instruxit Carolus Janus. Lipsiae: Teubner, 1895.

ARISTOXENOS. Αριστοξνου Αρμονικων τα Σοzομενα (Die harmonischen Fragmente des Aristoxenus). Herausgegeben von Paul Marquard. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1868.

ARISTOXENUS. Αριστοξενου Αρμονικα Στοιχεια. The Harmonics of Aristoxenus. Edited with translation notes; introduction and index of words by Henry S. Macran. Oxford: Clarendon Press, 1902.

ARISTOXENUS. Αριστοxενου Ρυθμικών Στοιχείων. In: MARCHETTI, Christopher C. Aristoxenus Elements of Rhythm: Text, Translation, and Commentary with a translation and commentary on POXY 2687. Dissertation (Graduation School-New Brunswick) – Rutgers, The State University of New Jersey. New Brunswick, New Jersey, 2009.

ARISTOXENUS, von Tarent. Melik und Rhythmik. Übersetzt und Erläutert durch R. Westphal. Leipzig: Verlag von Ambr. Abel, 1883.

CAPELLA, Martianus. Les noces de Philologie et de Mercure. Livre IX – L’Harmonie. Paris: Les Belles Lettres, 2011.

CHAILLEY, Jacques. L’imbroglio des modes. Paris: LeDuc, 1960.

CLEONIDES. Harmonicum introductorium [Εἰσαγωγὴ ἁρμονική]. Interprete Georgio Valla Placentino. Venetiis: Simonem Papiensem dictum Biuilaquam, 1497.

CLÉONIDE; EUCLIDES. L’introduction harmonique [de Cléonide] et La division du canon [d’Euclide le Géomètre]. Traduction avec commentaire perpétuel de Ch. Emile Ruelle. Paris: Librairie de Firmin Didot et Cie., 1884.

DE MUSICA Scripta Bellermanniana. Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. Edidit D. Najock. Leipzig: Teubner Verlagsgesellschaft, 1975.

EUSEBIUS [Cesareae]. Preparatio Evangelica. Liber I. United Kingdom: [s. n.], 1903. Disponível em: http://www.tertullian.org/fathers/eusebius_pe_01_book1.htm. Acesso em: 3 maio 2020.

EYCK, Jan van; EYCK, Hubert van. Het lam Gods. 1432. Óleo e madeira, 3.4 x 5.2 m (12 painéis). Catedral de São Bavão, Gante, Bélgica. Disponível em: https://www.sintbaafskathedraal.be/en/history/the-ghent-altarpiece/. Acesso em: 25 fev. 2021.

FULGENTIUS, Fabius Planciades. Opera. Recensuit: Rudolfus Helm. Lipsia: Teubner, 1898.

GALILAEI, Galilaeo. Systema Cosmicum. Augustae Treboc [Strasbourg]: Typis Davidis Havtti, 1635.

GALILEI, Galileo. Siderevs nvncivs. Venetiis: Thomam Baglionum, 1610. Disponível em: www.liberliber.it/biblioteca/g/galilei/sidereus_nuncius/html/sidereus.htm. Acesso em: 4 mar. 2020.

GALILEI, Galileo. Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo Tolemaico, e Copernicano. Fiorenza: Batista Landini, 1632.

GALILEI, Vincentio. Dialogo della mvsica antica, et della moderna. Fiorenza: Giorgio Marescotti, 1581.

GIBSON, Sophie. Aristoxenus of Tarentum and the Birth of Musicology. Edited by Dirk Obbink and Andrew Dyck. New York; London: Routledge, 2005.

GLAREANI, S. D. P. [Henricus Loriti]. Δωδεκαχορδον. Basilæ: Henricus Petrus, 1547.

HESÍODO. Os trabalhos e os dias. Trad. e estudo de Luiz Otávio Mantovaneli. São Paulo: Odysseus, 2011. (Coleção Kouros).

HOUAISS, Antônio; VILLAR, Mauro de Salles. Dicionário da Língua Portuguesa. Elaborado no Instituto Antônio Houaiss de Lexicografia e Banco de Dados da Língua Portuguesa S/C Ltda. Rio de Janeiro: Objetiva, 2001.

KEPLER, Ioannes. Harmonices Mundi. Austriae: Ioannes Plancus, 1619.

LAERTIUS, Diogenes. Vitarum Philosophorum Libri. Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. Edidit Miroslav Marcovich. Berolini: Walter de Gruyter, 2008.

NEWTON, Isaac. Philosophiae naturalis Principia mathematica. Londini: Jussu Societatis Regiae ac Typis J. Streater, 1686. [Online]. Disponível em: https://cudl.lib.cam.ac.uk/view/PR-ADV-B-00039-00001/1. Acesso em: 20 mar. 2020.

OVIDE. Les Métamorphoses. Text établi et traduit par Georges Lafaye. Paris: Les Belles Lettres, 1928. Tome I (I-V).

PLATON. Oeuvres complètes. Texte établi et traduit par Albert Rivaud. Paris: Les Belles Lettres, 1985. Tome X: Timée – Critias.

PLUTARQUE. De la Musique (Peri Mousikēs). Édition critique et explicative par Henri Weil et Théodore Reinach. Paris: Ernest Leroux, 1900.

PTOLOMEUS. Harmonics. Translation and commentary by Joh Solomon. Leiden; Boston; Köln: Brill, 2000.

QUINTILIANUS, Aristides. De Musica. Edidit Albertus Iahnius. Berolini: S. Calvaryus et sociis, 1882. Libri III.

REMIGIUS, Altisiodorensis. Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum. Ed. Martin Gerbert, repr. Hildesheim: Olms, 1963 [St. Blaise: Typis San-Blasianis, 1784]. v. 1, p. 63-94. 3 v.

SCHOLIA enchiriadis de arte musica. In: MIGNE, J. P. (ed.). Patrologia cursus completus. Paris: Garnier, 1844-1904. (Series latina, 221 v.)

SUDA. Suidae Lexicon. Ex recognitione Immanuelis Bekkeri. Berolini: typis et impensis Georgii Reimeri, 1854.

THESAURUS MUSICARUM LATINARUM. Bloomington (EUA), School of Music, Indiana University. Disponível em: www.chmtl.indiana.edu/tml/start.html. Acesso em: 10 jun. 2020.

TRENDELENBURG, Fridericus Adolphus. Platonis de ideis et numeris doctrina ex aristotele illustrata. Lipsiae: [s. n.], 1826.

TROND, Rudolf von [St.]. Die Quaestiones in musica: Ein Choraltraktat des zentralen Mittelalters und ihr mutmasslicher Verfasser Rudolf von St. Trond (1070-1138). Leipzig: Breitkopf und Härtel, 1911. Disponível: http://www.chmtl.indiana.edu/tml/12th/RUDQUA. Acesso em: 20 mar. 2020.

Downloads

Publicado

2021-06-17

Como Citar

VEIGA, Paulo Eduardo de Barros; RICCIARDI, Rubens Russomanno. A harmonia segundo Aristóxeno de Tarento: comentários filosófico-epistemológicos sobre teoria musical grega. Orfeu, Florianópolis, v. 6, n. 1, 2021. DOI: 10.5965/2525530406012021e0007. Disponível em: https://revistas.udesc.br/index.php/orfeu/article/view/19663. Acesso em: 29 mar. 2024.