Artifícios da invenção melódica segundo Johann Mattheson (1739)

Autores

  • Monica Isabel Lucas Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.5965/2525530405032020076

Palavras-chave:

música poética, Johann Mattheson, retórica musical, invenção, lugares-comuns

Resumo

Entre os séculos XVI e XVIII, o mundo reformado luterano produziu textos que têm em comum o fato de emprestarem sistematicamente a terminologia derivada de retóricas e de poéticas clássicas para descrever fenômenos musicais. Certamente, a mais abrangente e detalhada dentre estas obras é aquela escrita por Johann Mattheson, intitulada Der vollkommene Capellmeister (“O mestre de capela perfeito”), publicada em 1739.

O presente artigo aborda o capítulo da obra de Mattheson dedicado à invenção melódica. Ele a descreve como a primeira parte de construção do discurso musical, discorre sobre suas partes e finalmente discute os lugares-comuns, fontes de argumentos para a invenção temática. Ao apresentar as ideias de Mattheson sobre a invenção, nossos objetivos, além de dar a conhecer o conteúdo do texto, são evidenciar a base retórica de seus escritos e defender a utilidade dos lugares-comuns como ferramentas para a composição musical nos séculos XVII e XVIII.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

ARLT, Wulf. Zur handhabung der inventio in der deutschen Musiklehre des frühen achtzehnten Jahrhunderts. In: BUELOW, George und Hans-Joachim Marx. New Mattheson Studies. Cambridge: Cambridge University Press, 1983. p. 371-391.

BARROS, Cassiano de Almeida. A teoria fraseológico-musical de H.C. Koch (1749-1816). Tese (Doutorado em Música) - Universidade Estadual de Campinas, Campinas, 2011. Disponível em: http://repositorio.unicamp.br/bitstream/REPOSIP/284457/1/Barros_CassianodeAlmeida_D.pdf. Acesso em: 31 out. 2018.

BLUTEAU, Raphael. Vocabulario Portuguez & Latino (1712-1728). Coimbra: Collegio das Artes da Companhia de Jesu, 1712-1728. 8 v. Disponível em: http://www.ieb.usp.br/online/index.asp. Acesso em: 23 jan. 2019.

BROSSARD, Sebastién de. Dictionnaire de Musique. Amsterdam: Estienne Roger, c.1708. Disponível em: https://imslp.org/wiki/Dictionnaire_de_musique_(Brossard%2C_S%C3%A9bastien_de). Acesso em: 23 nov. 2019.

BURMEISTER, Joachim. Musica Poetica (Rostock, 1606). Laaber: Laaber, 2004.

CÍCERO, Marco Túlio. De Inventione. London: Harvard University Press, 1949 [87 a.C.] (Loeb Classical Library).

https://doi.org/10.4159/DLCL.marcus_tullius_cicero-de_inventione.1949

CÍCERO, Marco Túlio. De Oratore. London: Harvard University Press, 1942 (Loeb Classical Library).

https://doi.org/10.4159/DLCL.marcus_tullius_cicero-de_oratore.1942

CÍCERO, Marco Túlio. Do Orador. In: SCATOLIN, Adriano. A invenção no Do Orador de Cícero: um estudo à luz de Ad familiares, I, 9, 23. Tese (Doutorado em Letras) - Universidade de SãoPaulo, São Paulo, 2009. Disponível em https://www.teses.usp.br/teses/disponiveis/8/8143/tde-19022010-165443/pt-br.php . Acesso em: 23. Nov. 2019

[CÍCERO]. Retórica a Herênio [Rhetorica ad Herennium]. São Paulo: Hedra, 1995. Disponível em: http://imslp.eu/files/imglnks/euimg/f/fd/IMSLP484218-PMLP249427-_56aa-PMLP12576-Dietrich_Buxtehude_-_S%C3%A4mtliche_Orgelwerke_(Hedar),_ Vol._4_(music_only),_as_scanned.pdf. Acesso em: 6 out. 2019.

CORELLI, Arcangelo. Sonata op. 5 n. 1. Rome: Gasparo Pietra Santa, s.d. [1700]. Disponível em: http://conquest.imslp.info/files/imglnks/usimg/3/3a/IMSLP526383-PMLP639906-corelli_op5_no1.pdf. Acesso em: 3 maio 2019.

DONI, Giovanni Battista. De praestantia musicae veteris. Florentia: Foroliuien, 1647. Disponível em: https://books.google.com.ar/books?id=w-tCAAAAcAAJ&pg=RA3-PP3&lpg=RA3-PP3&dq=donius+de+praestantia&source=bl&ots=ktSjQEq3Js&sig=0oeeXuhW81Ow2Hinr8ZFI35GHV8&hl=pt-BR&sa=X&ved=2ahUKEwjYwd7r_rjeAhUHjJAKHdlTA64Q6AEwAnoECAUQAQ#v=onepage&q=donius%20de%20praestantia&f=false. Acesso em: 2 set. 2018.

DREYFUSS, Laurence. Bach and the Patterns of Invention. Harvard: Harvard University Press, 2004.

HAYDN, Joseph. Quartetos de cordas op. 33. Leipzig: Ernst Eulenburg, 1960. Disponível em: http://conquest.imslp.info/files/imglnks/usimg/0/01/IMSLP455448-PMLP12766-Op33_comb.pdf. Acesso em: 30 jan 2019.

HEINICHEN, Johann David. Der Generalbass in der Composition. Laaber [Dresden]:Laaber Verlag [o autor], 2005 [1728].

HILLER, Johann Adam. Kritischer Entwurf einer musikalischen Bibliothek. In: HILLER, Johann Adam. Wöchentliche Nachrichten und Anmerkungen an die Musik betreffend. Leipzig: Verlag der Zeitungs-Expedition, 1768 (4 e 18 jul. 1768). p. 1-7. Disponível em: https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10271143_00007.html. Acesso em: 12 fev. 2020.

HUNOLD, Christian Friedrich. Die allerneueste Art, zur Reinen und Galanten Poesie zu gelangen. Hamburg: Fickweiler [Liebernickel], 1722 [1709]. Disponível em: https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10111718_00005.html. Acesso em: 20 jun. 2018.

INVENÇÃO. In: DICIONÁRIO Caldas Aulete. [S. l.]: Lexicon, [s.d.]. Disponível em: http://www.aulete.com.br. Acesso em: 30 set. 2018.

KIRCHER, Athanasius. Musurgia Universalis sive Ars magna Consoni et Dissoni. Hildesheim [Roma]: Georg Olms, 1999 [1650].

KOCH, Heinrich Cristoph. Musikalisches Lexikon. Kassel [Frankfurt am Main]: Bärenreiter [August Hermann der Jüngere], 2001.

LUCAS, Monica. O lugar-comum arte-natureza em Der vollkommene Capellmeister ["o mestre-de-capela perfeito", 1739], de Johann Mattheson. Trans-forma-ação, Unesp, v. 39, n. 1, p. 35-72, 2016.

https://doi.org/10.1590/s0101-31732016000500006

MATTHESON, Johann. Critica Musica. Hamburg: der Author, 1722-1725. Disponível em: https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10527428_00005.html. Acesso em: 3 nov. 2017.

MATTHESON, Johann. Das Neu-Eröffnete Orchestre (Hamburg, 1713). Laaber: Laaber Verlag, 2004.

MATTHESON, Johann. Der Vollkommene Capellmeister (Hamburg, 1739). Kassel: Bärenreiter, 1991.

MATTHESON, Johann. Exemplarische Organistenprobe. Hamburg: Schiller und Kissner, Disponível em: https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10527431_00023.html. Acesso em: 2 maio 2018.

QUINTILIANO, Marco Fabio. Instituição Oratória [Institutio Oratoria]. Campinas: Edunicamp, 2015.

RIPA, Cesare. Iconologia or Moral Emblems. London: Tempest, 1709. Disponível em: http://dinamico2.unibg.it/ripa-iconologia/edizioni.html#ed_18. Acesso em: 2 jul. 2018.

SCHEIBE, Adolf. Der Critische Musicus. Hamburg: Beneke, 1738. Disponível em: https://reader.digitale-sammlungen.de/resolve/display/bsb10599388.html. Acesso em: maio 2018.

SARAIVA, Francisco Rodrigues dos Santos. Novíssimo Dicionário Latino Português. São Paulo [Le Havre]: Garnier/Martins Fontes [Garnier], 2000 [1881].

SPIESS, Meinad. Tractatus Musico-Practicus. Augsburg: Johann Grossens Erben, 1745. Disponível em: https://imslp.org/wiki/Tractatus_Musicus%2C_Op.8_(Spie%C3%9F%2C_Meinrad). Acesso em: 2 ago. 2019.

STEBLIN, Rita. A History of Key Characteristics in the 18th and Early 19th Centuries. Rochester: University of Rochester Press, 2005 [1983].

TATLOW, Ruth. Bach and the riddle of the number alphabet. Cambridge: Cambridge Universtity Press, 1991.

VIDEIRA, Mário Rodrigues. Schiller, Körner e a questão da estética musical. In: SILVA, F. M. F.; MARQUES, U. R. de A. (org.). Arte & Filosofia. Lisboa: Centro de Filosofia da Universidade de Lisboa, 2019. p. 97-117.

WEISE, Christian. Curieuse Fragen über die Logica. Leipzig: Johann Grossens Erben,

WEISSENBORN, Christoph. Gründliche Einleitung zur Teutschen und Lateinischen Oratorie. Frankfurt und Leipzig: Christian Pohl, 1713. Disponível em: http://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb11081452_00005.html. Acesso em: ago. 2019.

ZEDLER, Johann Heinrich. Grosses vollständiges Universal-Lexikon. Leipzig: der Author, 1731-1754. Disponível em: http://www.zedler-lexikon.de/. Acesso em: 15 set. 2018.

Downloads

Publicado

2020-12-16

Como Citar

LUCAS, Monica Isabel. Artifícios da invenção melódica segundo Johann Mattheson (1739). Orfeu, Florianópolis, v. 5, n. 3, 2020. DOI: 10.5965/2525530405032020076. Disponível em: https://revistas.udesc.br/index.php/orfeu/article/view/17033. Acesso em: 28 mar. 2024.